کاملترین مجموعه فرهنگ لغت مردم کوچه و بازار فارسی قسمت سیزدهم

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش
خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

تمرگیدن-با تحقیر و خشونت نشستن

 

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

آتشِ بسته(طلا)

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

تلمبار- تل انبار

حرف پراندن-بدون اندیشیدن چیزی گفتن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

چاره ساز-خداوند

زار-کوتاه شده ی زایر
دست خوش !-آفرین
چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

 

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)
راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

پنبه شدن رشته-باطل و بی هوده شدن کار

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت
حضرت عباسی-راست و درست
جاکن شدن-به حرکت در آمدن
انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

 

آبِ کبود-آسمان

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

 

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

جا ماندن-فراموش شدن

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود

پشت کسی را داشتن-هوای کسی را داشتن-از کسی حمایت کردن

 

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

 

افسارگسیخته(سرکش)

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه
خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

اختر شمردن-شب‌بیداری

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

 
خودنویس-قلمی که جوهرش را با خود دارد

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

 

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال
جِر آمدن-اوقات تلخ شدن-زیر مقررات بازی زدن
چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

زار-کوتاه شده ی زایر
خم گرفتن-فنی از کشتی
ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)
ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه
رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
 

خطایی-نوعیز آجر

به کسی رفتن-به کسی شباهت داشتن

الانه-همین حالا-هم اکنون

چاره-درمان

چوب بندی-داربست

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

 
 

جور-هم طراز-اخت-هم زبان
حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

پای کسی بازشدن به جایی-رفت و آمد کردن کسی به جایی

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

بی همه کس-بی پدر و مادر

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی
رساندن-خبر یا اطلاعاتی را محرمانه به کسی دادن
پنجول زدن-با ناخن های دست روی تن کسی را خراش دادن

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند

خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

از پاشنه در آوردن-به هر گوشه و کنار سر کشیدن

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج
زاغول-دارای چشمان آبی رنگ
زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن
از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

خاک به دهنم-زبانم لال

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن
خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت

تب کردن خر-پوشیدن لباس ضخیم در هوای گرم

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن
دان-دانه-چینه

 

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

 

دور و بر-اطراف-پیرامون
آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)
خر زور-نیرومند-پرزور
حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

روز مبادا-روز سختی و پریشانی

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

پف کرده-بادکرده-ورم کرده

دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن
 

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

زاییدن گاو کسی-به دردسر بزرگی گرفتار آمدن

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

 

 

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن
چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند

خوابگوشی-سیلی-کشیده

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت
دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

 

اقل‌کم(دست‌کم، لااقل)

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

 

خوش خرید-کسی که چانه نمی زند و نقد معامله می کند

چل ستون-شبستان مسجد
اهل دود-سیگاری

بر پا شدن-ایجاد شدن

چُرتی-اهل چرت زدن-ضعیف-مردنی

 

تو کَت کسی نرفتن-زیر بار نرفتن-نپذیرفتن

در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم)
جز و ولز-نگا. جز و وز

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن

پالان خر دجال-کار پایان ناپذیر

 

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

 

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

خیرات کردن-چیزی را

پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک

حاضر به یراق-حاضر و آماده

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

 

ادرار کوچک-شاش

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

 
به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن
بچه ی-اهل ِ

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود
دو بامبی-دو دستی-با دو دست

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

ریق افتادن-ریغ افتادن
از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد

در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن

تب و تاب-سوز و گداز

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

چیله جمع کردن-گردآوردن چیله

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن
اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن
آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد
خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

آب نمک زدن-با شیرین زبانی گفتن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

 

خمیره-سرشت-ذات

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

 

ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

 

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

پا گشا-نخستین دعوت خویشاوندان از عروس و داماد

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

 

تراشیده شدن-لاغر شدن

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

جز زدن-ناله و زاری کردن
جای ارزن نبودن-بسیار شلوغ بودن-جای سورن انداختن نبودن-سگ صاحبش را نشناختن

خواب از سر کسی پریدن-نگا. پریدن خواب از سر کسی

خداپسندانه-مورد پسند خدا

 

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

آب به چشم آمدن(طمع کردن)

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز
دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا
ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن
زود رنج-نازک دل-حساس

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن
دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده
 

چندش آور-تکان دهنده-دل به هم زن

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

چاره-درمان

ته نشست-رسوب

 
تُخم-اصل هرچیزی-دانه
باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

آش آلو شدن-خجالت‌زده شدن-سکه‌ی یک‌پول شدن-کنفت شدن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

دم موشی-هر چیز باریک و دراز
 

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان
چشمداشت-توقع-انتظار

کسی را اذیت و آزار کردن

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)
بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند
انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن
پشت هم اندازی-حقه بازی-حیله گری
تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

 

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

از زبان افتادن-لال شدن

آکِله-جذام-زن سلیطه

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن