برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 400

راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن

 

جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن

خانم آوردن-پا اندازی کردن

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن

 

دل کسی آمدن-دل آمدن

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

 
داریه نم کن-کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد-چاپلوس
آفتابی کردن-پدیدار کردن

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس

خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

چو-شایعه

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن
چار نعل-به سرعت-به تاخت
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

بر و بیا-رفت و آمد- دم و دستگاه

دو به هم انداز-فتنه انگیز-سخن چین

 

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن
خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن
دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

توجیهی-برنامه های توضیحی

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

 

چهارتا شدن چشم کسی-سخت تعجب کردن کسی-خیره ماندن از تعجب

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد
دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

چندر غاز-پول بسیار کم

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

از زبان افتادن-لال شدن
جوشی شدن-عصبانی شدن

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی

 

چوب بندی-داربست

اهل دود(سیگاری)

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

اجل‌برگشته(کسی که مرگ به‌سراغش آمده)

 

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

دانگی-انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن
تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

 

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

اصول دین پرسیدن-سوال‌پیچ کردن

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)
خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

اجل معلق(مرگ ناگهانی)

پیشت-آوازی برای راندن گربه

دست پاک-درستکار

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

 

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

اجل معلق-مرگ ناگهانی

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

 

چشمه-نوع-قسم

 

خودسر-گستاخ-سرکش

 

چوچول باز-دغل-بی حیا

اجابت کردن معده-قضای حاجت
تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

خوش قواره-خوش اندازه-متناسب

 

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

خاکروبه-زباله-آشغال

تحصیل کرده-درس خوانده

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

 

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

 
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

 

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

 

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

چار سر-حرف مفت-متلک

 

زیر آب کسی را زدن-با اسباب چینی و توطئه سبب خلع مقام کسی شدن
پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

 

چای کاری-کشت و زرع چای

دور و دراز-فراخ و وسیع

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

خواهر کسی را گاییدن-دخل کسی را آوردن-کلک کسی را کندن

این دو کله‌دار-خورشید و ماه

دست و بال-دور و بر-اطراف

داغ دیدن-شاهد مرگ عزیزی شدن

جهنم-کلامی که آن را به هنگام بی اهمیت دانستن چیزی می گویند

بکن نکن-امر و نهی

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

آش آلو کردن-خجالت‌زده کردن-کنفت کردن-سکه‌ی یک پول کردن
آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)
چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

بالا آوردن-استفراغ کردن

پر عائله-کسی که اهل و عیال بسیار دارد

پشت خاک انداز-بسیار کم-به اندازه ی پشت خاک انداز
زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

 

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

خودآموز-بدون آموزگار

 

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

جِرِ ِنگ جِرِ ِنگ-صدای برخورد چیزهای فلزی

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

 

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود
دیم دیم-ساز به زبان کودکان

 
باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن

ته بر کردن-از ته بریدن

آدم کردن کسی(کسی را تربیت کردن، سواد آموختن)

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

 

بد قدم-نامبارک-بد شگون

 
دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

 

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

دل-معده

 

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

 
تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن

توی پیاز خوابانیدن-برای فرصت لازم نگاه داشتن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

 

 
آمیزقلمدون-میرزا‌بنویس-کاتب

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال

 

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

دایی قزی-دختر دایی

دماغ چاقی-احوال پرسی

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک
حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

پیش پیشکی-از پیش

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

چال افتادن-گود شدن

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

اوستا چسک(فضول و مزاحم، سرخر)

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

بند بودن روی پای خود-به خود متکی بودن
در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی
دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز
بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

کار شگفت‌انگیز کردن

چشم کسی آب خوردن-امیدوار بودن-احتمال دادن

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

چوبه ی اعدام-تیری که محکوم به اعدام را به آن می بندند

دریافت-گرفتن-ادراک

چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

چرک-کثیف

بد خلق-کسی که مدام عصبانی است و غر می زند

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

 
جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

چرکوندی-لکه دار کثیف

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 

 

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن
دور و دراز-فراخ و وسیع

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

خر با تشدید-بسیار احمق-الاغ تمام عیار

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

پوست پیازی-نازک و بی دوام

 

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن
خبر چین-سخن چین-جاسوس

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

 

بار شدن بر کسی-به کسی تحمیل شدن- سربار کسی شدن

 
از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

آدم کردن کسی(کسی را تربیت کردن، سواد آموختن)

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان
چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

احتیاطی-نجس-ناپاک

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار
از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن
تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی

تپق-گرفتگی زبان

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن
پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد
دست خدا به همراه-در پناه خدا

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

 

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

این جور که بویش می‌آید-چنان که از ظواهر امر پیدا است-از فرار معلوم

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار
دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن
خلاف-جرم

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

دق مرگ-دق کش

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

 
پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد

روضه خواندن-سخنان بی فایده گفتن-آه و ناله کردن

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

 

 

پا به سال گذاشتن-بزرگ شدن

از دست دادن(گم کردن)

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد
افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

خوابگوشی-سیلی-کشیده

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

دول-آلت مردی به زبان کودکان

 

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

تردستی-مهارت-شعبده بازی

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

دقه-دقیقه

حق گرفتن-نگا. حق بردن

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)
در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

 

خود را خوردن-رنج بردن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن
بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است
حکیم جواب کرده-یتیم
ذِله کردن-ذله آوردن
اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن
رد پا-جای پا-اثر

بمیرم-قربان بروم

 

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

از زورِ-از شدت-از بسیاری
خجالتی-کم رو-پرحیا
خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

پوست پیازی-نازک و بی دوام

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

آن سفر-آن بار-آن دفعه

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

خاطر داشتن-به یاد داشتن