کاملترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت هشتم

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

خاک به سر کردن-به فکر چاره افتادن-چاره جویی کردن

آش و لاش-به‌کلی متلاشی‌شده-له‌ولورده

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

چاله میدان-نگا. چاله خرکشی
پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

دست به نقد-بی درنگ-زود-فورن

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک

دستِ چپ-سمت چپ

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه
زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

خاک انداز-وسیله ای برای گردآوردن و حمل آشغال و زباله

پاک-به کلی-یکسره
آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

چرت و پرت-حرف مفت-حرف بی خود

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

خواب زده-خواب آلود-خواب گرفته

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

دست من و دامن تو-دستم به دامنت

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

دوبلور-دوبله کننده

 

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

پاتال-سالخورده-پیر
دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن
 

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

آب و رنگ(طراوت و شادابی)
ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

به ساز کسی رقصیدن-بازیچه ی کسی شدن-از کسی فرمان بردن

جرینگ-صدای سکه های پول

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری
دور اندیش-پایان نگر-پیش بین-عاقبت اندیش

 

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

تو به تو-گوناگون-لا به لا

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

اخ و تف کردن(آب دهان بیرون افکندن)

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

روی کسی به زمین افتادن-شرمسار شدن به علت رد شدن تقاضا
اجاق کسی کور بودن(نازا بودن، بی فرزند بودن)

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

 

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)
به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

خر آوردن-بدبخت شدن

پروار-فربه-چاق

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی
رکاب کش-به تاخت-با سرعت

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن
پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود
خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است
دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

بار زدن-پر کردن وسیله ی نقلیه از بار-حمل کردن بار

 

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

آواز شدن-شهره شدن

تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن-بهره بردن از چیزی-نصیب بردن

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

دنده کج-کج خلق-یکدنده
دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

حق شناس-سپاس گزار

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

رگ زدن-بریدن شریان برای کشتن کسی

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

البرز-بلندقامت-دلیر

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود
به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

رشوه گرفتن-رشوه خواری

 
از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

خیرات کردن-چیزی را

 

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن-ناسپاسی کردن

 

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

استخوان جلوی سگ انداختن-با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن
خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

 

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

دل و دماغ-دل و حوصله

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

چیز خور-مسموم شده
دیر کردن-تاخیر کردن

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

 

جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

بنا بودن-قرار بودن

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح
ژوکر-آدم همه فن حریف
 

بدک-نه چندان بد

 
زنگ دندان ماندن-زمان درازی گرسنه ماندن

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند
به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

پیش کردن-راندن به جلو

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

زیر لبی-زیر زبانی
پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است
پنج تن آل عبا- پنج تن
آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده
 

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند
چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

 

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

دمپایی-کفش راحتی خانه
 

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

چشم کسی چهارتا شدن-سخت تعجب کردن-انتظار شدید برد

د ِ-زود باش!

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند
چرند بافتن-یاوه گفتن-حرف بی هوده زدن

باد گرفتن-مغرور شدن

خشک شدن شیر کسی-به کسی که زیاد حرص می خورد و جوش می زند می گویند

دلگرم-علاقه مند-مشتاق
پُلوغ-ازدحام-بی نظمی

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

 

دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن
چوب بندی-داربست
دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن
روی دایره ریختن-روی داریه ریختن
زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

آسمان به زمین آمدن-رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن

بشقاب پرنده-سفینه ی بشقاب مانند که از کهکشان آمده است . چیز پرنده ی ناشناس
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

 

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

حرام خور-کسی که پای بند به حلال و حرام شرعی نیست-کم فروش-ربا خوار

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن
اتر خان رشتی(آدم پرافاده)
جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

ریختن توی دست و پا-فراوان یودن-همه جا پیدا شدن

خلیلی-نوعی غل و زنجیر-نوعی انگور

 

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

ته چک-بن چک-بنجاق-بخشی از دسته چک که پس از جداکردن چک باقی می ماند

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

دبش-گس-دارای مزه ی ترش و گزنده
الحق-به‌راستی-حقیقتن

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ
بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

 

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن

زنانه-ویژه ی زنان

پوست پیازی-نازک و بی دوام

پایاپای-خرید کالا با کالا-حساب کردن طلب های خود را به جای وام های گرفته

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

تازگی-طراوت-خرمی-اخیرن

آفتاب لب بام(پیری نزدیک به مرگ)

بجا آوردن-شناختن-دریافتن
رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن
 

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره
این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)
خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد
تنبل خان-تن پرور

حق دادن-تایید کردن

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن

دستمال سفره-پارچه ای که کنار سفره می نهند تا با آن دست و لب را از غذا پاک کنند

افتاده-فروتن-متواضع

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

زیر تشکی-رشوه

 

انکر منکر-بسیار زشت و بدترکیب
باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

 

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

از قرار(ظاهرن، آن‌طور که پیدا است)

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن
تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن

آب چشم گرفتن-ترسانیدن-به گریه انداختن

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

 
با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است

 

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند
رو نشان دادن-چهره نمایاندن

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 
ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع
تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

اُق زدن-بالا آوردن

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)
خنگ-نادان-ابله-کودن

آدم ثانی-حضرت نوح

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

 

زیر لبی-زیر زبانی

آی زرشک-آی زکی

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

جلز و ولز-سوز و گداز

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن
از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

دایه-زن شیر دهنده-قابله-پرستار بچه

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
ریسک کردن-به کاری خطرناک دست زدن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

رو به رو شدن-برخورد کردن-ملاقات کردن-مواجهه شدن

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

 

بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

در به در شدن-آواره شدن-بی خانمان شدن-جا و منزل مناسبی نداشتن

از بن دندان-از ته دل-با میل و رغبت
زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

پاپوش درست کردن-پرونده درست کردن- توطئه کردن

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

پشم و پیله-ریش

 
جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

خرناس-نگا. خُرخُر

 

جوغ-جوی آب

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه
راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

 

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

تراشیده شدن-لاغر شدن

چِک کردن-وارسی و بازبینی کردن

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

خاکه زغال-ریزه ی زغال
جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

 
از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

 

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

 

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

اسب چوبین(تابوت)

 

پر بودن خیک کسی-سیر بودن